Bir allame-i cihan

Mimar, şehirci, Bizans ve Osmanli tarihçisi, jeopolitik uzmani, çok yönlü araştirmaci ve düşünür Stefanos Yerasimos 29 Ocak 1942'de İstanbul'da dogdu. İlkokulu Zapyon Rum Kiz Lisesi'nde, ortaokulu Zografyon Rum Erkek Lisesi'nde okuduktan sonra, Güzel Sanatlar Akademisi'nde mimarlik ögrenimini tamamladi ve 1966'da Paris Universitesi Institut d'Urbanisme'de şehircilik okudu. 1972-2005 arasi Paris VIII Üniversitesi'nde, şehircilik ve jeopolitik bölümünde asistan, doçent ve ardindan profesör olarak ögretim üyeligi yapti. 1994-1999 arasinda İstanbul'daki Fransiz Anadolu Araştirmalari Enstitüsü'nün müdürlügü görevini üstlendi, 2001-2002 ve 2003-2004 yari yillarinda Sabanci Üniversitesi'nde ögretim üyeligi görevinde bulundu. Otuz alti kitaba, doksandan fazla makaleye, seksene yakin kolektif çalişmaya imza atmiş olan Stefanos Yerasimos 19 Temmuz 2005'de 62 yaşinda Paris'te aramizdan ayrildi. Stefanos Yerasimos'u farkli yapan birçok şey vardi. Bunlarin başinda şüphesiz ufkunun genişligi ve bunun bilimsel üretimine olan yansimasi gelmekteydi. Mimarliktan tarihe, seyahatnamelerden kent tarihine, halk efsanelerinden yemek ve mutfak tarihine, milliyetçilikten harp tarihine kadar uzanan bu denli geniş bir yelpazede gezinebilen başka bir tarihçi hayal etmek hemen hemen imkânsiz. Daha dogrusu, bu genişlik ve çeşitlilikteki bir alanda faaliyet gösterip de ister istemez yüzeysellik tuzagina düşmeyen birini düşünmek mümkün degil. Bu anlamda Stefanos Yerasimos'u farkli kilan diger çok önemli bir özellik, yöntem ve analiz konusunda gösterdigi tavizsiz tutumdu. El attigi her konuda meselenin özüne kadar inmekte, düzgün bir analitik çerçeve kurmakta, kaynaklarin ise adeta posasini çikarmakta gösterdigi kararlilik ve bu yolda harcadigi zaman ve enerji, kendisini taniyanlarin hep hayret ve giptayla karşiladiklari bir durumdu. Bu katmerli ilginin ve birikimin karşisinda, Stefanos Yerasimos'u bir alam, bir dönemi veya bir cografyayi tarif etmeyi iddia eden bir ibarenin içine hapsetmenin ne kadar abes olacagi aşikârdi. Üretim ile geçmiş olan bu hayata geri dönüp bakildiginda bütün bu olgularin toplanabilecegi ve indirgenebilecegi asgari müşteregin bilgi oldugunun farkina vardigimizda, olabilecek en gerçekçi tarifin eski "allâme" kelimesinde gizli oldugunu düşündük. Fransizca "savant" (bilgin) ve Türkçeye tercümesi imkânsiz "érudit" (derin bilgi sahibi) terimlerinin bir tür karişimi niteligindeki allâme kelimesini Osmanlilarin en çok kullandiklari ve bu durumda bize daha da manidar gelen bileşik şekliyle almayi tercih ettik: allâme-i devran, ya da allâme-i cihan. Öyle bir allâme-i cihan ki, mirasi, yazdiklarinin da ötesinde, beraber çaliştigi, dost oldugu, destek ve ilham verdigi kişilerin sadece hatirasinda degil, her yeni çalişmasinda hâlâ yaşiyor. Burada toplanmiş olan yazilar, bu kişilerin özlem dolu sevgi ve saygisinin içten bir ifadesidir.